ธรรมประยุกต์

1.หลักการพึ่งตนเอง

                ความเข้าใจในความหมายของหลักการพึ่งตนเองของคนทั่วไป จะอยู่ที่ความสามรถในการพึ่งตนเอง

ได้ทุกระดับ เพื่อมิให้ต้องเป็นภาระแก่ผู้อื่นหรือหมู่ขณะ แต่หากพิจารณาในความหมายสูงสุดของพุทธธรรม

หลักการพึ่งตนเองมีความหมายเฉพาะถึงความสามารถในการพัฒนาสติปัญญาด้วยตนเอง ด้วยการพิจารณาสิ่งต่างๆอย่างแยบคาย เห็นความเป็นจริงของความไม่เที่ยงแท้แน่นอน  ความหมายเหล่านี้เมื่อนำมาประยุกต์

               ใช้อธิบายในทางเศรษฐศาสตร์หรือกิจกรรมทางเศรษฐกิจ ย่อมหมายถึงการเน้นการผลิตเพื่อการบริโภคเป็น

                 หลัก ซึ่งมีความหมายที่ต้องข้ามกับหลักการแบ่งงานกันทำของ อดัม สมิธ ที่มุ่งทำงานตามความชำนาญ แล้ว

                เอาผลผลิตมาแลกเปลี่ยนกัน ทุกฝ่ายก็จะได้ผลผลิตตามที่ตนเองต้องการและมีปริมาณมากกว่าที่ทุกคน

                พยายามจะผลิตทุกสิ่งทุกอย่างเอง เรียกว่าการดำเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจที่มีประสิทธิภาพสูงสุด

2.ความไม่ประมาท

                ความไม่ประมาท เป็นหลักธรรมเพื่อเตรียมความพร้อมของปัจเจกชนหรือสังคมให้อยู่กับปัจจุบันขณะ  เนื่องจากความไม่เที่ยงแท้แน่นอนของชีวิต โดยมุ่งให้บรรลุประโยชน์ด้วยการไม่เพิกเฉย เอาใจใส่ กระตือรือร้นขวนขวาย แก้ไขปรับปรุงส่วนที่แก้ไขได้ หลักการนี้สามารถนำมาประยุกต์กับการดำเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจที่มีความเสี่ยงสูง โดยอธิบายว่าสิ่งใดก็ตามที่มีความเสี่ยงสูงผลตอบแทนที่ได้ก็จะสูงตามไปด้วย ในขณะเดียวกันความสูญเสียก็เกิดขึ้นสูงเช่นกัน ซึ่งเศรษฐศาสตร์กระแสหลักอธิบายเรื่องนี้ว่า เป็นความพึงพอใจหรืออุปนิสัยตามธรรมชาติของแต่ละบุคคล แต่พุทธเศรษฐศาสตร์พิจารณาว่าเป็นความโลภ โดยที่ความโลภเป็นสาเหตุของความประมาทผู้ที่จงใจเลือกที่จะเสี่ยง ส่งผลให้เกิดความประมาทและมีผลกระทบต่อความมั่นคงของเศรษฐกิจส่วนตัว ครอบครัว ตลอดจนความมั่นคงทางเศรษฐกิจของประเทศ

3.อหิงสธรรม

                อหิงสธรรม คือธรรมที่โน้มน้าวใจในทางเมตตากรุณา นั้นคือทำให้พ้นไปจากวิหิงสาคือการข่มเหงเบียดเบียนและความรุนแรง จึงจะต้องใช้ควบคู่ไปกับขันติธรรม หรือความอดกลั้นที่มีต่อสิ่งยั่วยุ ที่จะทำให้เกิดโทสะความโกรธและโมหะหรือความหลง  ซึ่งเป็นปรปักษ์กับสติหรือความยั้งคิด ซึ่งเป็นสาเหตุให้ปัญญาทำงานไม่ได้

4.สัมมาอาชีวะ

                การดำเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจด้วยหลักสัมมาอาชีวะ  ย่อมหมายความรวมถึงผลที่เกิดขึ้นในทาง ที่เกื้อกูลต่อมนุษย์และสังคม ด้วยเหตุนี้การดำรงเลี้ยงชีวิตด้วยการผลิตและการค้าอาวุธ หรือแม้แต่สารเคมีที่ใช้เป็นยาฆ่าแมลง สารเสพติดให้โทษ สารที่สร้างความมึนเมาที่ทำให้ขาดสติและความยั้งคิด ย่อมถือว่าไม่เป็นไปตามหลักสัมมาอาชีวะ  หรือการกรณีของการผลิตขนาดใหญ่ด้วยระบบสายพานที่ทำให้มนุษย์กลายเป็นคนงาน และคนงานกลายเป็นส่วนหนึ่งของเครื่องจักรที่ใช้ในการผลิต  เนื่องจากต้องทำงานในสภาวะที่บีบขั้น วุ่นวาย เร่งรีบ จึงเป็นเรื่องที่ขาดต่อหลักสัมมาอาชีวะ

5.การไม่เบียดเบียนตนเองและผู้อื่น

            การไม่เบียดเบียนตนเองและผู้อื่นนั้น ถือเป็นหัวใจสำคัญของพุทธธรรมในการดำเนินชีวิตเพื่อมุ่งสู่ความร่มเย็นทั้งของปัจเจกชนและสังคม  ในทางตรงกันข้ามในการดำเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจเศรษฐศาสตร์กระแสหลัก เพ่งเล็งไปที่ผลประโยชน์ส่วนตนเป็นที่ตั้งและมีจุดเน้นอยู่ที่การสร้างความพึงพอใจสูงสุด ด้วยการผลิตให้ได้มากที่สุดต้นทุนการผลิตต่ำที่สุดและผลกำไรสูงที่สุดตลอดกาล เมื่อเป็นเช่นนี้ก็ย่อมมีฝ่ายหนึ่งได้อีกฝ่ายหนึ่งเสียในลักษณะที่สุดโต่ง  แต่หากเปลี่ยนจุดเน้นจากการเห็นแก่ประโยชน์ส่วนตนเป็นหลักมาเน้นการไม่เบียดเบียนตนเองและผู้อื่น การแบ่งส่วนผลประโยชน์ในลักษณะที่ทุกฝ่ายได้รับประโยชน์ก็เป็นไปได้ และกลับเป็นจุดสมดุลหรือจุดที่ดีที่สุดของสังคม เพราะเป็นประโยชน์ต่อมนุษย์ สังคมและสิ่งแวดล้อมอย่างแท้จริง สามารถนำไปสู่ความสุขสงบหรือศานติสุขอย่างยั่งยืนได้ในที่สุด

6.การละกิเลสและความโลภ

กิเลส มีฐานะที่เป็นส่วนหนึ่งของ "อวิชชา" หรือความไม่รู้ เมื่อมนุษย์มีความไม่รู้หรือความหลงผิด ย่อมปล่อยให้ชีวิตเดินไปตามสัญชาติญาณ ซึ่งแม้สัญชาติญาณจะมีข้อดีช่วยช่วยให้มนุษย์มีชีวิตอยู่รอดแต่การมีชีวิตอยู่รอดโดยไม่พัฒนาสติปัญญาให้ก้าวหน้าจนไปพ้นสัญชาติญาณ มนุษย์ก็จะไม่แตกต่างไปจากสัตว์และสิ่งมีชีวิตอื่นๆ หรืออาจเร็วร้ายกว่า เนื่องจากมนุษย์ถูกกิเลสและความโลภครอบงำได้ง่ายกว่าสัตว์และสิ่งมีชีวิตอื่นๆ  การปลดจากครอบงำโดยกิเลสและความโลภจะทำให้กิจกรรมทางเศรษฐกิจที่จะเกิดขึ้นไม่ว่าในรูปแบบใด  ในที่สุดจะเป็นประโยชน์แก่มนุษย์และสังคมแทนที่จะเป็นโทษและสร้างปัญหาให้กับมนุษย์และสังคมในที่สุด